Κλιματική αλλαγή, ο σιωπηλός νέος «εχθρός» των ενόπλων δυνάμεων παγκοσμίως

Στις τάξεις των επιστημόνων έχει πλέον σημάνει συναγερμός,  καθώς ο στόχος ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής κινδυνεύει να εκτροχιαστεί και η μέση θερμοκρασία της Γης να αυξηθεί κατά 2,6 έως 3,1 βαθμούς Κελσίου μέσα στον 21ο αιώνα, στο πιο καταστροφικό σενάριο για το μέλλον ημών και του πλανήτη.

«Όχι άλλο ζεστό αέρα… παρακαλώ!», είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος της φετινής «Έκθεσης για το χάσμα εκπομπών» του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ, που δημοσιεύτηκε παραμονές της 29ης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP29) στο Μπακού του ρυπογόνου Αζερμπαϊτζάν.

Ήτοι του δεύτερου κράτος σερί -μετά την ευρώς καταγγελλόμενη ως σκανδαλώδη περσινή COP28 στα πετρελαιοπαραγωγά Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- που αναλαμβάνει ρόλο «οικοδεσπότη», παρά το γεγονός ότι η οικονομία του βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα.

Καλώς ή κακώς, ωστόσο, η αναγκαία δραστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου απαιτεί συναίνεση και συλλογική δράση.

Είναι σε αυτό το πλαίσιο, εξάλλου, που έχουν αρχίσει να διεκδικούν θέση και ρόλο στις διαπραγματεύσεις οι στρατοί μεγάλων δυνάμεων, που συγκαταλέγονται στους βασικούς ρυπαντές παγκοσμίως.

Το αμερικανικό Πεντάγωνο έστειλε πρώτη φορά αντιπροσωπεία στην COP27, πρόπερσι, στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου.

Το ενδιαφέρον εν προκειμένω δεν αφορά μόνο τις στρατιωτικές εκπομπές ρύπων, από τα αεροσκάφη και τα πλοία έως τις εκπαιδευτικές ασκήσεις.

Επισήμως για λόγους εθνικής ασφάλειας, οι ένοπλες δυνάμεις έχουν εξαιρεθεί τόσο από το Πρωτόκολλο του Κιότο του 1997, όσο και από τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα του 2015.

Έκτοτε τα δεδομένα έχουν αλλάξει.

Η κλιματική αλλαγή πλέον σηματοδοτεί νέες προκλήσεις για τον τομέα ασφάλειας, για τις επιχειρησιακές συνθήκες για τις ένοπλες δυνάμεις, ακόμη και για τις στρατιωτικές υποδομές.

Κάπως έτσι λοιπόν η περιβαλλοντική ασφάλεια ανάγεται σε προτεραιότητα του στρατιωτικού σχεδιασμού, στρατηγικό ζήτημα για μεγάλες και μικρές δυνάμεις και διακύβευμα για την αποφυγή ένοπλων διακρατικών και μη συγκρούσεων, που η κλιματική αλλαγή πυροδοτεί ή επιδεινώνει.

Στιγμιότυπο από τις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις «Ασπίδα της Ελευθερίας» μεταξύ των ΗΠΑ και της Νότιας Κορέας (Reuters)

Η κλιματική αλλαγή στον στρατηγικό σχεδιασμό

Η περίπτωση της Αρκτικής, όπου το λιώσιμο των πάγων εντείνει τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό για την εκμετάλλευση νέων εμπορικών οδών και των ενεργειακών πόρων, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του νέου υπό διαμόρφωση σκηνικού ακόμη και για τις ένοπλες δυνάμεις.

Προφανώς δεν είναι το μόνο.

Στον ορίζοντα εν τω μεταξύ έχουν αρχίσει να εμφανίζονται μύριες όσες νέες προκλήσεις για τον κλάδο της ασφάλειας.

Σενάρια με μαχητικά αεροσκάφη και  στρατιωτικά ελικόπτερα να μην μπορούν να απογειωθούν λόγω των αυξανόμενων θερμοκρασιών δεν ανήκουν πια στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, αναφέρει ενδεικτικά η εφημερίδα Les Echos.

Ή τα πολεμικά πλοία να επιβραδύνονται από τη συσσώρευση μικροοργανισμών στα κύτη τους, με τροφοδότη την αύξηση της θερμοκρασίας στους ωκεανούς.

Κατά το Γενικό Επιτελείο Ενόπλων Δυνάμεων της Γαλλίας, «η κανονική λειτουργία των εξοπλισμών διαταράσσεται και οι ικανότητες των στρατιωτών ωθούνται στα όριά τους».

Εάν για παράδειγμα αυξηθεί κατά 3 βαθμούς Κελσίου η μέση θερμοκρασία του πλανήτη, η μεγαλύτερη εξάτμιση του νερού θα αυξήσει τον κίνδυνο πάγου για τα λιγότερο ρυπογόνα drones.

Οι εντεινόμενοι θαλάσσιοι καύσωνες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα κύματα κάτω από την επιφάνεια των ωκεανών, με τρόπο που θα καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό εχθρικών υποβρυχίων.

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και ο αυξανόμενος αριθμός των φυσικών καταστροφών αποτελούν επίσης πρόκληση για την   προσαρμογή των στρατιωτικών υποδομών και των εξοπλισμών.

Η συνειδητοποίηση αυτού του κινδύνου δεν είναι νέα.

O αμερικανικός στρατός έχει δημοσιεύσει Στρατηγική για το Κλίμα από το 2022, με χρονικό ορίζοντα εφαρμογής το 2027 και διακηρυγμένο στόχο τη διαφύλαξη «του μελλοντικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος», με «ενίσχυση των επιχειρησιακών ικανοτήτων έναντι των μεταβαλλόμενων περιβαλλοντικών συνθηκών».

Η Γαλλία έγινε την ίδια χρονιά η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που δημοσίευσε στρατηγική «για το κλίμα και την άμυνα», στοχεύοντας στην πρόβλεψη των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στις στρατιωτικές αποστολές και στα οπλικά συστήματα της χώρας.

Αλεξιπτωτιστές των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων κατά τη διάρκεια πρόσφατων ασκήσεων του ΝΑΤΟ στη Ρουμανία (Kay Nietfeld/dpa/Reuters)

Αναπροσαρμογή στα νέα περιβαλλοντικά δεδομένα

Με βάση τα σενάρια της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) και με χρονικό ορίζοντα το 2050, στο μικροσκόπιο του γαλλικού Γενικού Επιτελείου έχει μπει ο επανασχεδιασμός των πάντων.

Ακόμη και των στολών των στρατιωτών, προκειμένου να μπορούν να ανταπεξέρχονται τις επιδεινούμενες καιρικές συνθήκες.

Η συνολική αναθεώρηση γίνεται σε συνεργασία με το BRGM, το κορυφαίο δημόσιο ίδρυμα της Γαλλίας για εφαρμογές της Γεωεπιστήμης, και την Υπηρεσία Αμυντικών Υποδομών (SID) του υπουργείου Ενόπλων Δυνάμεων -το οποίο à propos έχει το υψηλότερο αποτύπωμα άνθρακα στη Γαλλία, ως ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας στη χώρα.

«Η προσαρμογή είναι δυνατή με τις σωστές επιλογές σήμερα, ώστε να διατηρήσουμε την ικανότητα δράσης μας στο μέλλον», είναι -κατά τα λοιπά- το μότο του Γενικού Επιτελείου της Γαλλίας.

«Αν και δεν μπορούμε να προβλέψουμε τις συγκρούσεις, μπορούμε να βελτιώσουμε την ικανότητα αντιμετώπισής τους υπό τις καλύτερες δυνατές συνθήκες», επισημαίνει.

Σε έναν γεωπολιτικά όλο και πιο ασταθή κόσμο, ωστόσο, οι πόλεμοι δύσκολα συμβαδίζουν με τον προαναφερθέντα στόχο.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία για παράδειγμα έχει -μεταξύ πολλών άλλων- σηματοδοτήσει μια τεράστια οικολογική καταστροφή και μια τοξική κληρονομιά στη χώρα που θεωρείται ο «σιτοβολώνας της Ευρώπης».

Στο μεσοδιάστημα, στην ίδια την ΕΕ -που επανεξοπλίζεται και στρατιωτικοποιείται- βρίσκονται σε εξέλιξη διάφορα προγράμματα για την ανάπτυξη λύσεων ενεργειακής απόδοσης των ενόπλων δυνάμεων.

Με φόντο την επιχειρησιακή διαλειτουργικότητα στο πλαίσιο των «27» και φυσικά του ΝΑΤΟ, αναπτύσσονται οικονομίες κλίμακας, όπως π.χ. με την ανάπτυξη προτύπων για τα βιώσιμα καύσιμα.

Πρωτεύον ζητούμενο δεν είναι η αειφορία, αλλά η διατήρηση και βελτίωση των επιχειρησιακών επιδόσεων και η ανάπτυξη οπλικών συστημάτων νέας γενιάς, που θα μπορούν να λειτουργούν υπό δυσμενέστερες κλιματικές συνθήκες.

Αυτά, ενόσω οι ένοπλες δυνάμεις παραμένουν από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ορυκτών καυσίμων στον κόσμο, παράγοντας κατά εκτιμήσεις πάνω από το 5,5% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου παγκοσμίως.