Διστακτικότητα εναντίον των εμβολίων

Χιλιάδες ενήλικες στην Ευρώπη αρρωσταίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που θα μπορούσαν να προληφθούν με εμβόλια. Αν και ειδικές συστάσεις εμβολιασμού υπάρχουν, η πρόσληψη και η αποδοχή των εμβολιασμών από τους ασθενείς είναι χαμηλή και είναι ιδιαίτερα ανησυχητική η τάση που παρατηρείται σε περιοχές της Ευρώπης να βαίνει μειούμενη. Ηλικιωμένοι ασθενείς και /ή με χρόνια νοσήματα που διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο επιπλοκών από ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβόλια, παραμένουν ανεμβολίαστοι, κινδυνεύοντας από μακροχρόνια ασθένεια, νοσηλεία, ακόμη και θάνατο. Ο Π.Ο.Υ. συγκαταλέγει την διστακτικότητα έναντι των εμβολίων στις 10 μεγαλύτερες απειλές για την υγεία. 

Διστακτικότητα έναντι των εμβολίων ορίζεται η καθυστέρηση στην αποδοχή ή η άρνηση εμβολίων παρά τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών εμβολιασμού. Είναι πολύπλοκη και εξαρτώμενη από το πλαίσιο, ποικίλλουσα ανάλογα με το χρόνο, τον τόπο και το εμβόλιο.

Επηρεάζει την απόφαση ενός ατόμου για αποδοχή ορισμένων ή όλων των εμβολίων σύμφωνα με το συνιστώμενο πρόγραμμα εμβολιασμού. Τα διστακτικά έναντι των εμβολίων άτομα αποτελούν μια ετερογενή ομάδα. Κάποιοι αρνούνται κάποια εμβόλια, αλλά συμφωνούν με άλλα, ορισμένοι καθυστερούν τον εμβολιασμό τους ή τον αποδέχονται χωρίς να είναι σίγουροι για να τον κάνουν.

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η διστακτικότητα έναντι των εμβολίων επηρεάζεται από ένα εύκολο στην κατανόηση μοντέλο που αποτελείται από 3 στοιχεία  κλειδιά:

Εφησυχασμός υπάρχει όταν ο αντιλαμβανόμενος κίνδυνος από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν με εμβολιασμό είναι χαμηλός και ο εμβολιασμός δεν κρίνεται απαραίτητος. Επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων άλλων υποχρεώσεων για τη ζωή ή/και την υγεία που κρίνονται πιο σημαντικές εκείνη τη στιγμή.

Άνεση είναι ένας σημαντικός παράγοντας, όταν η σωματική διαθεσιμότητα, η προσιτή τιμή και η προθυμία πληρωμής, η γεωγραφική προσβασιμότητα, ο αλφαβητισμός στην υγεία και η ελκυστικότητα των υπηρεσιών εμβολιασμού επηρεάζουν την πρόσληψη των εμβολίων.

Εμπιστοσύνη ορίζεται ως πίστη στην αποτελεσματικότητα και ασφάλεια των εμβολίων και στο σύστημα διάθεσής τους.

Στους προσδιοριστές της διστακτικότητας έναντι των εμβολίων περιλαμβάνονται προηγούμενες εμπειρίες από εμβολιασμό, οι στάσεις των επαγγελματίων υγείας, η δύναμη των συστάσεων, το επίπεδο γνώσεων και κοινωνικοδημογραφικοί παράγοντες (όπως ηλικία, εκπαίδευση, κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία και status μετανάστη).

Αντιμετώπιση διστακτικότητας

Αν και η διστακτικότητα δεν είναι σε καμία περίπτωση το μόνο εμπόδιο για την πρόσληψη των εμβολίων, παρόλα αυτά αποτελεί σημαντικό παράγοντα για πολλούς ασθενείς.  

Καθώς οδηγό διστακτικότητας έναντι των εμβολίων συχνά αποτελεί η έλλειψη ασθενοκεντρικών, τεκμηριωμένων, αξιόπιστων πληροφοριών και/ή η έλλειψη ακριβούς εκτίμησης των σχετικών οφελών και κινδύνων από τον εμβολιασμό έναντι της νόσησης που προλαμβάνεται μέσω του εμβολιασμού, η ιατρική κοινότητα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της για να εξασφαλίσει την ακεραιότητα των δεδομένων και τη συνέπεια των μηνυμάτων και να κάνει διαθέσιμες στο ευρύ κοινό ισχυρές, τεκμηριωμένες πληροφορίες. Παράλληλα απαιτείται λεπτομερής γνώση και κατανόηση των παραγόντων που συμβάλλουν στη χαμηλή πρόσληψη εμβολίων, ειδικά σε συγκεκριμένες κοινότητες ασθενών, για την καλύτερη αντιμετώπισή τους.

Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να ενσωματώσουν την αξιολόγηση των αναγκών εμβολιασμού των ενηλίκων ασθενών τους σε κάθε τους επίσκεψη για να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι ασθενείς λαμβάνουν τις συστάσεις για τα απαραίτητα εμβόλια και είτε τους εμβολιάζουν οι ίδιοι με τα εμβόλια που απαιτούνται, είτε τους παραπέμπουν για εμβολιασμό. Επιπλέον θα πρέπει να εκπαιδεύονται στο να αναπτύσσουν ανοιχτό διάλογο με τους ασθενείς σχετικά με την σημασία του δια βίου εμβολιασμού, αλλά και σε τεχνικές αλλαγής συμπεριφοράς. Θα πρέπει να είναι οπλισμένοι με τα σχετικά επιστημονικά δεδομένα για να βοηθιούνται στην επικοινωνία με τους ασθενείς και στην ενίσχυση της σχέσης εμπιστοσύνης.

Η προσέγγιση του γιατρού, ως της πιο έμπιστης πηγής πληροφοριών για την υγεία για τους ασθενείς του, σε μια συζήτηση με ασθενείς και οικογένειες που διστάζουν να εμβολιαστούν μπορεί να επηρεάσει την προθυμία τους να εξετάσουν το ενδεχόμενο εμβολιασμού.

Η διαμοιραζόμενη λήψη αποφάσεων είναι μια προσέγγιση όπου επαγγελματίες υγείας, ασθενείς και φροντιστές μοιράζονται διαθέσιμες τεκμηριωμένες πληροφορίες διερευνώντας τις αξίες και τις προτεραιότητες του ασθενούς για να επιτύχουν ενημερωμένες προτιμήσεις. Συνήθως περιλαμβάνει τρία στοιχεία: παροχή πληροφοριών, υποστήριξη της συζήτησης και διερεύνηση των προτιμήσεων των ασθενών για τη διαμόρφωση ενημερωμένης επιλογής.

Η κινητοποιός συνέντευξη είναι ένας τεκμηριωμένος και πολιτισμικά ευαίσθητος τρόπος για να μιλήσετε με μη εμβολιασμένους ασθενείς σχετικά με τον εμβολιασμό. Στόχος της είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να διαχειριστούν ανάμεικτα συναισθήματα και να προχωρήσουν προς μια υγιή αλλαγή συμπεριφοράς που να συνάδει με τις αξίες και τις ανάγκες τους.

Οι γιατροί πρέπει να υιοθετούν μια στάση ενσυναίσθησης και συνεργασίας. Να είναι συμπονετικοί και να είναι πραγματικά περίεργοι για τους λόγους για τους οποίους ο ασθενής αισθάνεται όπως νιώθει. Να είναι ευαίσθητοι στην κουλτούρα, τη δυναμική της οικογένειας και τις συνθήκες που μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο οι ασθενείς βλέπουν τα εμβόλια. Λογομαχίες και αντιπαραθέσεις δεν έχουν αποτέλεσμα. Η τήρηση μιας ισχυρής, αδιάλλακτης στάσης επίσης αποτυγχάνει, ειδικά με άτομα που ανησυχούν για τα εμβόλια.

Ο γιατρός ξεκινά ζητώντας άδεια από τον ασθενή να συζητήσουν για τα εμβόλια. 

Εάν ο ασθενής αρνηθεί ο γιατρός οφείλει να το σεβαστεί. Αν συναινέσει, ο γιατρός ξεκινά την κινητοποιό συνέντευξη διερευνώντας πόσο πιθανό είναι να εμβολιαστεί ο ασθενής, στοχεύοντας να βοηθηθεί να γίνει πιο ανοιχτός- δεκτικός προς τον εμβολιασμό. Ο γιατρός θέλει οι ασθενείς να μιλήσουν δυνατά, καθώς η συζήτηση αλλάζει πραγματικά τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζονται τις επιλογές τους και μπορεί να αναπτύξουν δυναμική προς τα εμπρός. Οι άνθρωποι που διστάζουν να εμβολιαστούν συνήθως έχουν εξασκηθεί να εξηγούν γιατί δεν έχουν εμβολιαστεί, επομένως είναι καλό να αντιστραφεί αυτό ζητώντας τους να εκφράσουν δυνατά τα οφέλη από ενδεχόμενο εμβολιασμό τους. Είναι σημαντικό ο γιατρός να επιδείξει συμπόνοια και περιέργεια για τα ανάμεικτα συναισθήματα του ασθενούς, τόσο της πλευράς του που θέλει να εμπιστευτεί ότι το εμβόλιο είναι σημαντικό και ασφαλές, όσο και της άλλης που αισθάνεται διστακτικότητα. Όπως και να υποστηρίξει τον ασθενή να ενσωματώσει τις προσωπικές του αξίες και τις ανάγκες υγείας της οικογένειας και της κοινότητάς του καθώς λαμβάνει την απόφασή του. 

Εάν ένας ασθενής ρωτήσει σχετικά με την ασφάλεια ενός εμβολίου, τους κινδύνους από τον εμβολιασμό, την υγεία ή την ψυχική του υγεία, ο γιατρός θα πρέπει να απαντήσει εντός των ορίων της αρμοδιότητάς του, της δεοντολογίας και των γνώσεων του. Απαντά με ενσυναίσθηση, παρέχοντας επιστημονικές πληροφορίες όπως απαιτείται, δίνοντας στον ασθενή τις απαραίτητες παραπομπές, πχ στον ιστότοπο του ΕΟΔΥ, κλπ. Αν ο γιατρός δεν γνωρίζει ή δεν μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα του ασθενούς τον παραπέμπει στον κατάλληλο ειδικό.