Το φαινόμενο εικονικού φαρμάκου μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στα αποτελέσματα της θεραπείας. Ενώ έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε για το πώς και γιατί οι προσδοκίες ενός ασθενούς μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής ή της θεραπείας, γνωρίζουμε ότι αυτό συμβαίνει. «Υπάρχουν άφθονες ενδείξεις ότι οι επιδράσεις εικονικού φαρμάκου γενικά, και η αναλγησία εικονικού φαρμάκου ειδικότερα, δεν είναι απλώς ένα «ψυχολογικό» αποτέλεσμα, αλλά υποστηρίζονται από πολύπλοκα νευροβιολογικά φαινόμενα», δήλωσε η Ulrike Bingel, συν-συγγραφέας ενός νέου χαρτί που δημοσιεύτηκε στις 24 Σεπτεμβρίου στο PLoS Biology, λέει Λαϊκή Επιστήμη.
Αυτά τα νευροβιολογικά φαινόμενα παραμένουν θέμα ενεργούς έρευνας. Μια προτεινόμενη εξήγηση είναι ότι η προσδοκία ότι μια θεραπεία θα είναι αποτελεσματική ενεργοποιεί τη μεσολιμβική οδό του εγκεφάλου – το σύστημα που παρέχει μια αίσθηση κινήτρου για την εκτέλεση μιας δράσης και μια αίσθηση ανταμοιβής και ικανοποίησης όταν γίνεται η δράση. Αυτό το σύστημα βασίζεται στον νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη και το πείραμα που η Bingel και η ομάδα της τεκμηριώνουν στο έγγραφο εξέτασε την υπόθεση ότι «οι μηχανισμοί ανταμοιβής και μάθησης που βασίζονται στην ντοπαμίνη… συμβάλλουν στα αποτελέσματα εικονικού φαρμάκου».
[ Related: In painkiller trials, placebo effect is becoming more powerful ]
Συγκεκριμένα, οι ερευνητές μελέτησαν πώς τα επίπεδα ντοπαμίνης του εγκεφάλου επηρέασαν την αποτελεσματικότητα της αναλγησίας με εικονικό φάρμακο (δηλαδή την ανακούφιση από τον πόνο με εικονικό φάρμακο). Για να γίνει αυτό, χώρισαν τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες. Σε έναν χορηγήθηκε προηγουμένως ένα φάρμακο αγωνιστή ντοπαμίνης, καταστέλλοντας το επίπεδο της ντοπαμίνης στον εγκέφαλό του. Στον άλλο δόθηκε η πρόδρομη ντοπαμίνη L-dopa, αυξάνοντας αποτελεσματικά τα επίπεδα ντοπαμίνης τους. Στη συνέχεια, σε κάθε ομάδα δόθηκε ένα ερέθισμα πόνου με βάση τη θερμότητα και χορηγήθηκε πανομοιότυπη ανακούφιση πόνου με βάση το εικονικό φάρμακο. Προς έκπληξή τους, η ομάδα διαπίστωσε ότι η αποτελεσματικότητα της αναλγησίας με εικονικό φάρμακο δεν φαινόταν να εξαρτάται από τα επίπεδα ντοπαμίνης των συμμετεχόντων.
Αυτό υποδηλώνει ότι τα επίπεδα ντοπαμίνης του περιβάλλοντος στον εγκέφαλο δεν επηρεάζουν τη δύναμη του φαινομένου εικονικού φαρμάκου. Ωστόσο, δεδομένης της σημασίας της ντοπαμίνης στα μονοπάτια ανταμοιβής του εγκεφάλου, η προφανής έλλειψη επιρροής της στην αναλγησία εικονικού φαρμάκου εγείρει επίσης το ερώτημα πώς αυτές οι οδοί εμπλέκονται στο φαινόμενο. Ο Μπίνγκελ σημειώνει ότι αυτό δεν είναι ένα ερώτημα που αντιμετώπισε άμεσα η μελέτη: «Μπορούμε να μιλήσουμε αποκλειστικά για τον νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη. δεν μπορούμε να πούμε τίποτα για το διακριτό νευροβιολογικό [reward] κυκλώματος καθώς δεν πραγματοποιήσαμε απεικόνιση εγκεφάλου». Ωστόσο, λέει, «[Dopaminergic] Τα μονοπάτια περιγράφονται πολύ καλά και με βάση προηγούμενα στοιχεία είναι τουλάχιστον δίκαιο να κάνουμε εικασίες για τη συμμετοχή τους».
Η κατάσταση με την αναλγησία περιπλέκεται από το γεγονός ότι η ντοπαμίνη εμπλέκεται επίσης στο πραγματικό φαινόμενο της ανακούφισης από τον πόνο. «Οποιαδήποτε ανακούφιση από τον πόνο είναι εγγενώς ικανοποιητική», συμφωνεί ο Bingel. «Ως εκ τούτου, [it] πιθανότατα περιλαμβάνει ντοπαμινεργικές οδούς». Λέει ότι αυτό μπορεί επίσης να εξηγήσει προηγούμενες έρευνες που πρότειναν ντοπαμίνη είναι εμπλέκονται στην αναλγησία με εικονικό φάρμακο: «Η μελέτη μας δείχνει ότι αυτή η εμπλοκή των ντοπαμινεργικών οδών δεν εμπλέκεται αιτιολογικά στο τμήμα της αναλγησίας. Μπορεί να είναι ένα επιφαινόμενο» ή ένα δευτερεύον φαινόμενο που προκύπτει και συνοδεύει μια πρωταρχική αιτία.
Η λαϊκή γλώσσα τείνει να αναφέρεται στο «φαινόμενο εικονικού φαρμάκου» ως ένα μεμονωμένο φαινόμενο, αλλά οι επιστήμονες τείνουν να βλέπουν διάφορες επιδράσεις που σχετίζονται με το εικονικό φάρμακο ως ξεχωριστά φαινόμενα που μοιράζονται μια κοινή νευροβιολογική βάση. «Αυτή η νευροβιολογική βάση δεν περιορίζεται στην αναλγησία εικονικού φαρμάκου», εξηγεί ο Bingel. «Αναγνωρίζεται για πολλά αποτελέσματα εικονικού φαρμάκου, αν και η αναλγησία εικονικού φαρμάκου είναι ίσως η καλύτερα μελετημένη μέχρι σήμερα».
Ωστόσο, το πού τελειώνει το κοινό θεμέλιο και πού αρχίζουν τα ξεχωριστά αποτελέσματα, παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Για παράδειγμα, σε ποιο βαθμό ένα εικονικό φάρμακο για τον πόνο λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο όπως ένα εικονικό φάρμακο για, ας πούμε, την κατάθλιψη;
«Αυτή είναι μια εξαιρετική ερώτηση», λέει ο Bingel. «Ιδιαίτερα για τον πόνο και την κατάθλιψη, μπορεί να υπάρχουν επικαλυπτόμενα δίκτυα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για τα αποτελέσματα εικονικού φαρμάκου. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, οι δύο μηχανισμοί [have not been] σε σύγκριση άμεσα. Ας ελπίσουμε ότι θα γνωρίζουμε μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια ποια κοινά/αρθρικά και διακριτά νευρωνικά κυκλώματα αποτελούν τη βάση των επιδράσεων εικονικού φαρμάκου στον πόνο και το αρνητικό συναίσθημα/κατάθλιψη».
Μια άλλη μεταβλητή εδώ είναι ότι ενώ, από τη φύση τους, τα αποτελέσματα του εικονικού φαρμάκου εξαρτώνται από την προσδοκία του ασθενούς για ένα θετικό αποτέλεσμα, μπορεί επίσης να εξαρτώνται από δύναμη της επιθυμίας του ασθενούς για θετικό αποτέλεσμα. Ο Bingel σημειώνει ότι στο πλαίσιο της εργασίας, η επιθυμία των συμμετεχόντων για ανακούφιση από τον πόνο ήταν σχετικά χαμηλή. Ήταν, τελικά, πρόθυμοι συμμετέχοντες σε μια μελέτη και ο πόνος που βίωσαν ήταν σχετικά ήπιος. «Στη μελέτη μας, οι συμμετέχοντες έλαβαν μόνο παθητικά αναλγησία και το κίνητρο/επιθυμία για ανακούφιση από τον πόνο μπορεί να θεωρηθεί χαμηλό σε αυτό το εξαιρετικά ελεγχόμενο, πειραματικό πλαίσιο σε υγιείς εθελοντές».
Σαφώς, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική για τους ανθρώπους που βιώνουν πραγματικό χρόνιο πόνο από τον οποίο αναζητούν απεγνωσμένα ανακούφιση και ο Bingel λέει ότι σε τέτοιες περιπτώσεις, οι οδοί ανταμοιβής μπορεί να διαδραματίσουν διαφορετικό ρόλο. «Ενώ τα αποτελέσματά μας καθιστούν τον αιτιολογικό ρόλο της ντοπαμίνης σε αυτό το συγκεκριμένο πλαίσιο πολύ απίθανο, δεν αποκλείει ότι η ντοπαμίνη μπορεί να παίζει ρόλο σε διαφορετικό πλαίσιο κινήτρων (όπως μπορεί να υποτεθεί σε ασθενείς που υποφέρουν από χρόνιο πόνο) ή εάν είναι πιο «ενεργός έλεγχος». “ή “πρακτορείο” εμπλέκεται στη θεραπεία.”
Δεδομένων των πολλών λεπτοτήτων του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν τα φαινόμενα εικονικού φαρμάκου, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το θέμα παραμένει το θέμα πολλών ενεργών ερευνών. Ο Bingel λέει ότι η καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των επιδράσεων εικονικού φαρμάκου είναι ζωτικής σημασίας για την ενσωμάτωση στις θεραπείες: «Οι φαρμακολογικές στρατηγικές του αύριο θα πρέπει να αξιοποιήσουν την πολύτιμη αλληλεπίδραση της ενδογενούς φαρμακολογίας (εμφανής στις επιδράσεις του εικονικού φαρμάκου) και συγκεκριμένων ιατρικών θεραπειών, όπως οι φαρμακευτικές θεραπείες. [But] Μπορούμε να στοχεύσουμε συστηματικά το φαινόμενο εικονικού φαρμάκου μόνο εάν κατανοήσουμε τους μηχανισμούς του».
VIA: popsci.com
